Demans Hastaları Ve Bakıcı Yükü

Bilişsel işlevin bozulmasıyla genellikle yaşlılarda görülen demans hastalığı halk arasında
bunama olarak da adlandırılıyor. Bu bilişsel işlevin bozulması zaman içerisinde çeşitli
davranışsal ve psikiyatrik belirtlilerin gelişmesine neden olabilir. ‘’Ajitasyon’’ demans
hastalarında en sık görülen belirtilerdendir. Ajitasyon; itme, vurma, kendine zarar verme,
tekrar tekrar aynı soruları sorma, istifleme, küfür, uygunsuz soyunma gibi çok farklı şekillerde
kendini gösterebilir. Genellikle hastalığın orta ve ileri seviyelerinde sıklıkla görülse de bu
durum hastalığın seyri boyunca devam eder. Ajitasyon, hem hastalar için hem de hastanın
yakınları veya bakıcıları için zor olabilir. Yakınlarını veya bakıcılarını bilgilendirmeden evden
ayrılma çoğunlukla yolunu kaybetme veya yaralanmalarla sonuçlanabiliyor. Zamanla
ajitasyonun bu etkileri hastaların sosyal izolasyona maruz kalmasına yol açabiliyor. Bu
semptomları gösteren hastaların bakıcılarının çoğu zaman onlara daha fazla zaman ayırması
gerekir ve iş yükleri giderek artar.
Demansta ajitasyon için önerilen alternatif tedavilerden biri aromaterapidir. Ajitasyon
semptomlarını azaltmak için en sık kullanılan uçucu yağ ajitasyonu hafifletmesi, uykuyu
desteklemesi ve sakinlik sağlamasıyla lavanta yağıdır. Lavantanın yatıştırıcı etkileriyle benzer
özelliklere sahip melisa, limon otu gibi yağlarla beraber uygulanması sinerji yaratacağından
daha verimli olabilir.
Türkiye’de Hacettepe ve Ankara Üniversiteleri’nin ortak çalışması ile 28 hasta ve onların
bakıcıları ile bir çalışma yapıldı. Bu çalışmanın amacı masaj ve inhalasyon yoluyla uygulanan
aromaterapinin evede bakım hizmeti alan orta ve ileri derecede demans hastalarının
ajitasyon düzeyleri ve bakıcılarının yükü üzerindeki etkilerini incelemekti. Literatürde daha
önce yapılan araştırmalar hastalar ile bakıcılarını bir arada değerlendirmediğinden bu
araştırma bir ilk niteliği taşıyordu. Hastalar müdahale ve kontrol grubu olarak ikiye ayrıldı. Bu
ayrım yapılırken iki grubun homojenliğini sağlamak amacıyla demanslarının evresi ve
antipsikotik ilaç (bir çeşit pskikolojik ilaç) kullanımları göz önüne alındı. Hastaları ve
bakıcılarını tanımak için güvenilirliği doğrulanmış bir bilgi formu kullanıldı. Aayrıca ajitasyon
semptomlarının sıklığı, hastaların nöropsikolojik durumları, bakıcıların stres düzeyi ve
uygulanan aromaterapinin izlenmesi için çeşitli form ve envanterler kullanıldı. Tüm
envanterin Türk popülasyonundaki geçerlilik ve güvenilirliği test edilmişti. Müdahale grubu 4
hafta boyunca hem inhalasyon hem de el masajı içeren aromaterapi alırken kontrol grubu
aromaterapi alınmadığı durumda verilerin ne olacağını belirlemek için kullanıldı. El masağı
limon otu ve okaliptüs esansiyel yağlarının karışımı ile hastların kendi evlerinde uygulandı.
Uçucu yağların sürekli kapakları açık bırakılıp oksijenle temasları arttıkça bozunmaya uğrarlar
bu önleme için şişeler her hafta yenilendi. Çalışmaya katılan iki hasta başlangıçta vurma,
tükürme veya ellerini çekme gibi bazı fiziksel ajitasyon davranışları sergilese de
aromaterapiyi yapan görevlinin masajı bitirmesine izin verdi. İnhalasyon aromaterapisi ise
lavanta esansiyel yağı ile yine 4 hafta boyunca uygulandı ve bu süreçte bakıcılara inhalasyon
uygulaması öğretildi. Toplamda müdahale grubundaki hastalar her gece uyumadan 1 saat
önce inhalasyon aromaterapisi ve haftada 3 gün öğleden sonraları aromaterapi masajı
aldılar.
Düzenli aralıklarla veriler toplanıp 4 haftanın sonunda analiz edildi. Sonuçlara göre
aromaterapi alan müdahale grubundaki hastaların nöropsikiyatrik semptomları 2.haftada
aromaterapi almayan kontrol grubundaki hastalara göre önemli ölçüde azaldı. 4 haftanın
sonunda ise hem nöropsikiyatrik semptomlar hem de ajitasyon semptomlarında düşüş
gözlendi. Bu çalışmada ve önceki çalışmalardaki hiçbir hastada aromaterapinin yan etkisi
bildirilmedi. Kontrol grubundaki bakıcıların yükü zamana bağlı giderek artarken müdahale
grubundaki semptomlar hafiflediğinden bu gruptaki bakıcıların yükü ve stres seviyesi azaldı.
Bakıcı yükü, hastaya bakım vermenin sosyal, ekonomik, fiziksel ve psikolojik etkilerinin
tümünü kapsadığından bakıcı yükünde bir iyileşme sağlamak oldukça önemlidir. Demans
hastalarının semptomları ilk başladığında aromaterapiye başlamak bakıcının yük ve stresi için
de daha faydalı olabilir.
Sonuç olarak, orta ve şiddetli demans hastalarının gösterdiği ve bakıcıların kontrol etmesini
zorlaştıran semptomların yönetiminde aromaterapi uygulaması başarılı olmuştu. Hastaların
fiziksel ajitasyon semptomlarının azalması ve sakinleşmeleri bakıcılarının iş yükünün ve stres
seviyelerinin azalmasını da doğrudan etkilediğinden bu parametrelerde de ölçülebilir düşüş
sağlandı. Böylece hem hastaların demansı daha rahat ve risksiz geçirmeleri hem de
bakıcıların stres seviyeleri ve iş yüklerinin hafiflemesi sağlandı. Hastalar sakinleştikçe sosyal
hayata daha kolay uyum sağlarken bakıcılar ruhsal durumlarının iyileşmesiyle hastalarına
karşı daha ilgili bir tutum sergileyebildiler.

KAYNAK
Effects of aromatherapy on agitation and related caregiver burden in patients with moderate
to severe dementia: A pilot study, Geriatric nursing, 2017