Lavanta Eşliğinde Kısa Bir Şekerleme
Aromaterapi, aromatik bitki özlerinden özel yöntemlerle elde edilen uçucu yağların
hastalıklarla ilişkili semptomların yönetiminde ve kişinin genel sağlığının desteklenmesinde
belirli yöntemlerle uygulanan bir çeşit tamamlayıcı terapidir. Aromaterapide en sık kullanılan
uçucu yağ lavanta yağıdır. Hatta aromaterapinin tarihçesine bakıldığında aromaterapinin
ortaya çıkması bile lavantaya dayanır. 1930 yılında René-Maurice Gattefossé adında bir
kimyager laboratuvarında çalışırken bir kaza sonucu elini yakıyor ve panikle ellerini yakınında
bulunan lavanta yağı kazanının içine sokuyor. Bir süre sonra lavantanın yanıklarına iyi
geldiğini keşfediyor ve aromaterapinin ortaya çıkış hikayesi başlıyor.
Lavanta yağı, özellikle stres, anksiyete, uyku bozuklukları gibi birçok semptomun
yönetiminde kullanılıyor. 2021 yılında Japonya’da bulunan Showa Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fizyoloji Anabilim Dalı’nın yayınladığı bir araştırma, lavanta esansiyel yağı ile uygulanan
aromaterapinin kısa süreli uykularda uyku kalitesi üzerindeki etkilerini ele aldı. Bu
araştırmaya göre uyku performansı; fizyolojik aktiviteler, bilişsel işlev, ruh hali gibi insan
sağlığının yapı taşı olan birçok etkeni doğrudan etkiler. Hatta gün içinde kısa süreli
uyumaların faydalı etkilerine ilişkin birçok rapor yayınlanmış buna bağlı olarak bazı iş yerleri
çalışma saatlerinde çalışanların şekerleme yapabilmesi için çalışanlarına belirli zamanlar
tanımışlardır. Özellikle gece nöbeti tutan sağlık personelleri veya uzun süre araç kullanan
şoförler gibi belirli mesleklerde bu durum kritiktir. Şekerleme yapmanın faydalı etkileri
süresine bağlı olarak değişmekle birlikle iş performansını arttırıp psikolojik stresi azalttığı
bilinmektedir. 20-30 dakikalık kestirmenin dikkatti ve iş performansını arttırdığı, 60-90
dakikalık bir kestirmede ise kişinin derin uykuya geçebildiği bildirilmiştir. Bu nedenle 1 saatlik
sağlıklı ve kaliteli bir uykunun kişinin hafıza veya algısal beceri açısından 8 saatlik bir uykuyla
aynı öğrenme etkisine sahip olduğu belirtilmektedir. Fakat 90 dakikayı aşan gündüz uykuları
tersine işlemeye başlayıp kişinin kardiyovasküler hastalık riskini tetiklediği bildirilmiştir.
Birçok insan kronik uyku yoksunluğu veya çeşitli uyku bozukluklarından şikayetçidir. Uykuya
dalmayı kolaylaştırmaya veya uyku süresini uzatmaya yönelik birtakım ilaçlar mevcuttur.
Fakat bu ilaçlar her zaman uyku kalitesini iyileştirmeyebilir ve çoğu zaman bağımlılık yapar.
Yan etki risklerinden dolayı her hasta için uyku ilaçları güvenli tedavi olarak belirlenmeyebilir.
Bu durumda neredeyse hiç yan etki riski taşımaması ve uyku üzerindeki güçlü etkileriyle
aromaterapi alternatif bir tedavi olarak tercih edilebilir.
Uyku tedavisi için kullanılan uçucu yağların başında lavanta gelir. Lavanta yağının ana
bileşenlerini linalil asetat, linalool ve geranil asetat gibi maddeler oluşturur. Bu bileşenleri
sayesinde lavanta, antibakteriyel, anti-inflamatuar (iltihap giderici), analjezik (ağrı kesici),
antistres ve yatıştırıcı özellik gösterir. Ayrıca lavantanın uyku başlangıcını hızlandırıp uyku
kalitesini iyileştirdiği de bilinmektedir. 2005 yılında yapılan bir araştırmaya (Goel ve ark.) göre
inhalasyon yoluyla alınan lavanta, yavaş dalgayı yani derin uykuyu arttırmaktadır. 2010
yılındaki bir başka araştırma (Arzi ve ark.) nazal bir maske ile verilen lavanta aromasının
kişinin uyanma sıklığını azalttığını göstermektedir.
27-45 yaş aralığından 12 kişi Japonya’da yapılan bahsi geçen araştırmanın katılımcılarını
oluşturdu. 12 kişinin tümünün temel bir hastalığı, astımı ve ilaç reçeteleri olmayıp sigara
kullanmıyorlardı. Asıl deneyden önce bir ön deney yapıldı. Bu ön deneyde kullanılan lavanta
yağının yüksek konsantrasyonda olmasının denekleri uyandırabileceği gözlendi. Buna göre
optimum konsantrasyon belirlenerek lavanta yağı hazırlandı. Asıl deney, katılımcılar uyurken
bir difüzör yardımıyla hazırlanan lavanta esansiyel yağının odaya verilmesi ve bir EEG cihazı
ile kişinin yavaş dalga desenlerinin (derin uyku ile ilgili bilgi verir) gözlemlenmesine
dayanıyordu. Asıl deney için hastalar aromaterapi ve kontrol olarak 2 gruba ayrılmıştı. Her iki
grup da anlatılan prosedürü uyguladı fakat kontrol grubunda lavanta yağı yerine su kullanıldı.
Böylece aynı koşullarda aromaterapi varlığında ve yokluğunda hangi sonuçlara ulaşıldığı
kıyaslanabilecekti. İki gruptaki kişiler yer değiştirilerek deney tekrarlandı böylece kişiden
kaynaklı öznel sonuçlar ortadan kaldırıldı. Deney günleri arasında bir veya iki hafta beklendi.
Bu katılımcılar için arınma süresiydi böylece daha önceki deneyin sonuçlarının bir sonrakini
etkilemesinin önüne geçildi. Katılımcılar deneylerden ve testlerden önce alkol veya kafein
tüketmediler. Uyumadan hemen önce ve uyandıktan sonra her katılımcıdan tükürük
örnekleri alındı ve kortizol, alfa-amilaz ve CgA seviyeleri tespit edildi. Ayrıca uykudan önce ve
sonra duygu durumunu değerlendiren bir ölçek yardımıyla katılımcıların kısa süreli psikolojik
durumları analiz edildi.
Beynin HPA ekseninin (hiotalamik-hipofiz-adrenal eksen) aktivasyonu kortizol salgılanmasını
destekler. Alfa amilaz, sempatik sinir sisteminin doğrudan uyarısı altında olan tükürük
bezlerinden salgılanır. CgA ise sempatik sinir uçlarının salgı granüllerini içeren hücrelerde
bulunur. CgA salgısı, fiziksel stres yükü ile değil bilişsel bir görevi yerine getirmek gibi zihinsel
bir stres yükü ile artar. Tüm bu parametrelerin sonuçları analiz edildi. İlginç sonuçlardan
bazıları, kortizol ve alfa-amilaz seviyeleri lavanta aromaterapisi varlığında da yokluğunda
azalmasıydı. Bu sonuç gün içinde yapılan şekerlemenin endokrin ve sempatik sinir
sistemlerinin heyecanını bastırarak bir antistres etkisine neden olabileceğinin göstergesidir.
Alfa-amilaz ve CgA salgıları sempatik sinir sistemindeki değişikliklerin yansımasıdır. Lavanta
inhalasyonu sonrası bunlar önemli ölçüde baskılanmıştır. Bu sonuç, lavanta aromaterapisinin
sempatik sinir sisteminin stres tepkisi üzerinde endokrin sistemden daha büyük bir
engelleyici etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Her bir belirteç için değişim oranı lavanta
aromaterapisi varlığında ve yokluğunda değerlendirildiğinde kortizol salgılanmasının lavanta
aromaterapisinden sonra yavaşladı.
Özetle tüm analizlerden elde edilen sonuçlar, kısa süreli uykulara lavanta aromaterapisini
dahil etmenin uyku kalitesini iyileştirebileceğini böylece lavanta eşliğinde yapılan kısa bir
şekerlemenin beyinde uzun bir gece uykusu gibi etki gösterme potansiyeli olduğunu
gösterdi!
KAYNAK
Influences of Lavender Essential Oil Inhalation on Stress Responses during Short-Duration
Sleep Cycles: A Pilot Study, 2021
An Olfactory Stimulus Modifies Nighttime Sleep in Young Men and Women, 2005
The Influence of Odorants on Respiratory Patterns in Sleep, 2010
